AI en kunst: een verstandshuwelijk? - DGF Techbrief #11
Elke maandag het laatste nieuws over Google, andere Big Tech bedrijven en de belangrijkste ontwikkelingen rondom technologie en AI.
Welkom bij de elfde DGF Techbrief.
‘In plaats van AI als een bedreiging te zien, moeten we de technologie omarmen als een kans om kunst te innoveren.’ dat schrijft kunstenaar Dimitri van den Berg in een opiniestuk in de Volkskrant van 23 april. Een lastig verhaal. En bij voorbaat een moeilijk huwelijk: AI en kunst. Maar een interessante oefening om na te denken over de impact en de betekenis van AI in ruime zin.
AI en kunst vormen een spanningsveld waar veel van de vragen die nu binnen allerlei sectoren samenkomen spelen. En net zoals overal het geval is; uniek is de situatie niet, baanbrekend wel. Blijkt AI straks een stoommachine-, een internet- of een iPhonemoment in de geschiedenis?
Wat is kunst?
Het onderwerp AI en kunst begint vaak met de vraag of wat een ‘AI’ maakt wel kunst kan zijn. Maar dat is eigenlijk al een stap te ver. Dan doen we net alsof het resultaat van een AI-tool kunst is, omdat je het vraagt om iets ‘kunstzinnigs’ te maken; een kind dat toevallig een leuke, artistieke foto maakt, heeft ook nog geen kunst gemaakt. Kunst is een proces dat begint bij een maker die iets wil ‘verbeelden’, daarvoor een bepaald medium zoekt en uiteindelijk tot een expressie komt. Dat is nog wat vaag. En de vraag ‘wat is kunst?’ zal dat ongetwijfeld blijven. Daarom wil ik het graag toespitsen op een bepaald genre, waarbinnen de vraag of het product zelf ‘kunst’ was heel lang niet eens ter zake deed.
Perspectief, verftube of fotografie
Als we de schilderkunst als uitgangspunt nemen, dan zijn er - zeker vanaf de vroegmoderne tijd - een aantal ontwikkelingen geweest die alles op z’n kop hebben gezet:
Perspectief
Verf in tubes
Fotografie
Perspectief
Door de introductie en snelle adaptatie van perspectief waren tekenaars en schilders plotsklaps in staat om de wereld veel realistischer weer te geven. Let wel! Dat was in een tijd dat er nog geen moderne, abstracte kunst bestond en een schilder op gelijke voet stond met bijvoorbeeld de beeldhouwer en de edelsmid. Ambachtslieden van de hogere stand. Door het perspectief veranderden de afbeeldingen op schilderijen compleet. De verfbehandeling en daarmee de mate van detail dat met een schilderij bereikt kon worden, bleef hetzelfde. Leonardo Da Vinci (Anchiano (Vinci), 15 april 1452 - Amboise, 2 mei 1519) kon door het toepassen van perspectief niet plotseling honderd keer ‘beter’ schilderen dan Jan van Eyk (Bisdom Luik, circa 1390 – Brugge, 9 juli 1441), die te boek staat als de grondlegger van schilderen met olieverf.
Verf in tubes
Met de uitvinding van olieverf in tubes in 1841 konden schilders voortaan buiten werken. Rechtstreeks naar de natuur ín de natuur, in plaats van op basis van potloodschetsen schilderijen maken in hun ateliers. Deze schilderwijze wordt aangeduid als ‘plein air’-schilderen en leidde via de school van Barbizon tot de impressionisten, onder aanvoering van Claude Monet. Onder andere Vincent van Gogh en de schilders van de groep Les Nabis (waartoe Gauguin en de Nederlander Jan Verkade behoorden) brachten deze techniek nog een stap verder door ook een gevoelsbeleving aan hun schilderijen toe te voegen. Zo konden kleuren niet alleen de werkelijkheid representeren, maar ook de ‘gevoelde’ ervaring van de kunstenaar.
Fotografie
Fotografie is een geval apart. Toen de draagbare camera in het derde kwart van de negentiende eeuw gemeengoed werd, zorgde dat er niet alleen voor dat schilders een belangrijk hulpmiddel kregen ter ondersteuning van de compositie van hun schilderijen; deze technologie ontwikkelde zich uiteindelijk ook tot een zelfstandig medium, dat naast de schilderkunst bestaat.
De vraag is nu; wanneer de kruitdampen neergedaald zijn, blijkt AI in de kunst dan een hulpmiddel (perspectief), een handige tool (verf in tubes), een nieuw, op zichzelf staand medium, of een combinatie van beide - zoals met fotografie is gebeurd? Of hebben we straks toch een volledig nieuwe definitie van kunst nodig?
Lees meer over de prijswinnende ‘foto’ die geen foto bleek te zijn in een uitgebreide analyse in The Guardian
DESIGNER - Microsoft heeft een gratis testversie van zijn online-tool Designer - voor het maken van afbeeldingen en ontwerpen met behulp van AI ter beschikking gesteld, dat schrijft online magazine Emerce. Via het programma kun je met prompts afbeeldingen voor bijvoorbeeld presentaties, posters en uitnodigingen laten genereren. Ook zijn geanimeerde beelden te maken, zoals bewegende achtergronden of teksten.
Geen kunst
Microsoft Designer gebruikt de technologie van AI-beeldgenerator Dall-E 2 van OpenAI. Volgens Microsoft genereert de tool expliciet geen kunst, maar toepasbare creative assets: de ontwerpen zijn aan te passen aan de verschillende beeldformaten van populaire platforms als Instagram, Facebook en LinkedIn en Designer kan ook beschrijvingen en hashtags toevoegen.
BNR PODCAST - Morgen (dinsdag 2 mei) ben ik te gast in de BNR podcast ‘De Technoloog’. Tijdens een uitzending van een uur ga ik in gesprek met hosts Ben van der Burg en Herbert Blankesteijn over ‘AI en marketing’. Meer informatie en (vanaf morgen) luisteren kan hier.
OGEN - Google's nieuwe AI kijkt je diep in de ogen en weet vervolgens wat je biologische leeftijd is. De zogeheten eyeage clock wordt voorgesteld in een nieuwe paper van het researchlab van Google. Deze studie, met de titel Longitudinal fundus imaging and its genome-wide association analysis provide evidence for a human retinal aging clock levert bewijs voor een menselijke klok voor veroudering van het netvlies, en toont aan dat deep learning-modellen de biologische leeftijd nauwkeurig kunnen voorspellen op basis van een netvliesbeeld dat zo inzichten biedt die ouderdomsgerelateerde ziekten beter kunnen voorspellen. Meer informatie hier.
OMZETGROEI - Ondanks de opkomst van ChatGPT onder de vleugels van Microsoft en een haperende economie wist Google’s moederbedrijf Alphabet op 25 april 3% omzetgroei over het eerste kwartaal van 2023 te rapporteren aan de aandeelhouders. Mede dankzij goede resultaten van de zoekmachine en de cloud-afdeling. Dat is wel een stuk minder dan de 9% die Microsoft kon presenteren. Meer informatie hier.
Meer weten? Lees wekelijks verhalen over Google, andere Big Tech en nieuwe technologie op degoogleformule.nl. Liever lezen op papier? Koop dan het boek De Google formule.